Τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη;
Η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί ένα διαφορετικό και ιδιότυπο είδος νοημοσύνης, το οποίο δεν αναφέρεται στην ταχύτητα της σκέψης, στην μνήμη και στις υπόλοιπες λειτουργίες του εγκεφάλου όπως η παραδοσιακή ικανότητα που αποκαλούμε γενική νοημοσύνη αλλά εστιάζει στο κομμάτι των διαπροσωπικών σχέσεων και της ενδοπροσωπικής προσαρμογής και δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε συναισθηματικά στοιχεία (αυτογνωσία, χειρισμός συναισθημάτων, αναγνώριση συναισθημάτων, ενσυναίσθηση, κίνητρα συμπεριφοράς, κοινωνικές δεξιότητες).
Η συναισθηματική νοημοσύνη ορίζεται ως η ικανότητα του να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και τα συναισθήματα των άλλων, να δημιουργούμε κίνητρα και να χειριζόμαστε σωστά τα συναισθήματα και τις σχέσεις μας. Αποτέλεσμα αυτού είναι η διαπίστωση ότι η συναισθηματική και η γενική νοημοσύνη είναι δύο διακριτές και ξεχωριστές ικανότητες του ατόμου. Επίσης, αξίζει να αναφερθεί ότι η συναισθηματική νοημοσύνη δεν πρέπει να συγχέεται με την αλόγιστη κα εντελώς ελεύθερη έκφραση του συναισθήματος. Αντιθέτως, η ικανότητα αυτή αναφέρεται στον χειρισμό των συναισθημάτων, έτσι ώστε αυτά να εκφράζονται αποτελεσματικά και με τον κατάλληλο τρόπο, παρέχοντας στους ανθρώπους τη δυνατότητα να συνεργαστούν και να επιτύχουν τους στόχους τους.
Η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελείται από τους εξής παράγοντες:
α) Αυτεπίγνωση - Αυτογνωσία: Το άτομο έχει την ικανότητα να γνωρίζει τι αισθάνεται σε κάθε συγκεκριμένη χρονική στιγμή και αντιλαμβάνεται πως να χρησιμοποιεί αυτά τα συναισθήματα ώστε να λαμβάνει αποφάσεις και να διαμορφώνει στάσεις. Επίσης το άτομο μπορεί να προβεί σε μια ρεαλιστική και αντικειμενική αξιολόγηση των ικανοτήτων και των αδυναμιών του και να καταλήγει σε μια βαθύτερη επίγνωση των προτιμήσεων, των ιδεών και της κοσμοθεωρίας του. Τέλος το άτομο διαμορφώνει την αυτοεικόνα του με βάση το σύνολο των στοιχείων του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος του και θεμελιώνει ένα συναίσθημα αυτοπεποίθησης. Η Αυτεπίγνωση δηλαδή περιλαμβάνει τρία βασικά στοιχεία τα οποία είναι η επίγνωση των συναισθημάτων, η ακριβής αυτοαξιολόγηση και η αυτοπεποίθηση.
β) Αυτορύθμιση: Το άτομο όχι μόνο μπορεί να αντιλαμβάνεται την αιτία και την φύση των συναισθημάτων που αισθάνεται αλλά ταυτόχρονα κατορθώνει να τα χειρίζεται και να τα ελέγχει κατά τέτοιον τρόπο ώστε να μην επηρεάζουν αρνητικά την εργασία του και να συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων του (π.χ. ο θυμός μπορεί να οδηγήσει σε έναν άγριο καυγά στον εργασιακό χώρο ή μπορεί αν το άτομο ξέρει πως να τον ελέγξει και τον χειριστεί να μετουσιωθεί σε πείσμα και επιμονή, η οποία θα οδηγήσει σε ένα ανώτερο εργασιακό αποτέλεσμα). Παράλληλα το άτομο μπορεί να φέρεται με ευσυνείδητο τρόπο και να καταλαβαίνει πότε πρέπει να θυσιάσει το προσωπικό όφελος ή την προσωπική επιδίωξη για έναν ανώτερο στόχο. Τέλος, το άτομο έχει την ικανότητα να συνέρχεται και να ανασυγκροτείται σχετικά εύκολα από δυσάρεστες συναισθηματικές καταστάσεις. Η Αυτορύθμιση περιλαμβάνει τα εξής επιμέρους στοιχεία : αυτοέλεγχος, αξιοπιστία, ευσυνειδησία, προσαρμοστικότητα και καινοτομία.
γ) Κίνητρα Συμπεριφοράς: Το άτομο κατανοεί το πως πρέπει να σκέφτεται και πως πρέπει να χρησιμοποιεί τα συναισθήματα και τις προτιμήσεις του προκειμένου να ενεργοποιήσει τον εαυτό του προς την επίτευξη ενός στόχου. Παράλληλα το άτομο παίρνει πρωτοβουλίες, βελτιώνει συνεχώς τις ικανότητες του και εμφανίζει μεγάλη επιμονή και υπομονή προκειμένου να επιτύχει τον επιθυμητό στόχο παρά τις προσωρινές δυσκολίες και εμπόδια. Πιο συγκεκριμένα, δηλαδή, τα Κίνητρα Συμπεριφοράς περιλαμβάνουν τα εξής στοιχεία : α)τάση προς επίτευξη, β)δέσμευση, γ)πρωτοβουλία και δ)αισιοδοξία.
δ) Ενσυναίσθηση: Το άτομο δεν είναι οχυρωμένο στον εαυτό του και δεν νοιάζεται μόνο για το ίδιο αλλά κατανοεί χωρίς πολλές εξηγήσεις την συναισθηματική κατάσταση και τις συναισθηματικές μεταπτώσεις των ανθρώπων γύρω του απλά και μόνο παρατηρώντας τους. Επίσης μπορεί να μπει θεωρητικά στην θέση των άλλων, να κατανοήσει τις αιτίες για την συμπεριφορά τους και να προσεγγίσει τις αιτίες αυτών που νιώθουν. Τέλος, το άτομο μπορεί να συντονιστεί με τους γύρω του και να αναπτύξει μαζί τους ουσιαστικές σχέσεις βασισμένες στην κατανόηση και τον αλληλοσεβασμό. Συμπερασματικά, λοιπόν το άτομο που εμφανίζει υψηλό βαθμό Ενσυναίσθησης κατανοεί τους άλλους, προσανατολίζεται στην παροχή υπηρεσιών, ενισχύει την ανάπτυξη των άλλων, γνωρίζει πως να χειριστεί σωστά την διαφορετικότητα και διαθέτει πολιτική ικανότητα και αντίληψη.
ε) Κοινωνικές Δεξιότητες: Το άτομο γνωρίζει πως να χειριστεί τα συναισθήματά του και πώς να αναγνωρίσει τα συναισθήματα των άλλων σε μια διαπροσωπική επικοινωνία ή συνδιαλλαγή. Μπορεί να αναπτύξει σχέσεις ομαλής αλληλεπίδρασης, μπορεί να πείσει, να ηγηθεί, να διαπραγματευτεί, να λύσει προβλήματα και διαφωνίες, να συνεργαστεί, να αναπτύξει φιλίες, να κάνει διάλογο με επιτυχία. Πιο συγκεκριμένα, οι Κοινωνικές Δεξιότητες περιλαμβάνουν την επιρροή, την επικοινωνία, την ηγεσία, τον χειρισμό των διαφωνιών, την καλλιέργεια δεσμών, την σύμπραξη, την συνεργασία, τις ομαδικές ικανότητες και την δράση που προσανατολίζεται στην αλλαγή.
Η συναισθηματική νοημοσύνη ορίζεται ως η ικανότητα του να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και τα συναισθήματα των άλλων, να δημιουργούμε κίνητρα και να χειριζόμαστε σωστά τα συναισθήματα και τις σχέσεις μας. Αποτέλεσμα αυτού είναι η διαπίστωση ότι η συναισθηματική και η γενική νοημοσύνη είναι δύο διακριτές και ξεχωριστές ικανότητες του ατόμου. Επίσης, αξίζει να αναφερθεί ότι η συναισθηματική νοημοσύνη δεν πρέπει να συγχέεται με την αλόγιστη κα εντελώς ελεύθερη έκφραση του συναισθήματος. Αντιθέτως, η ικανότητα αυτή αναφέρεται στον χειρισμό των συναισθημάτων, έτσι ώστε αυτά να εκφράζονται αποτελεσματικά και με τον κατάλληλο τρόπο, παρέχοντας στους ανθρώπους τη δυνατότητα να συνεργαστούν και να επιτύχουν τους στόχους τους.
Η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελείται από τους εξής παράγοντες:
α) Αυτεπίγνωση - Αυτογνωσία: Το άτομο έχει την ικανότητα να γνωρίζει τι αισθάνεται σε κάθε συγκεκριμένη χρονική στιγμή και αντιλαμβάνεται πως να χρησιμοποιεί αυτά τα συναισθήματα ώστε να λαμβάνει αποφάσεις και να διαμορφώνει στάσεις. Επίσης το άτομο μπορεί να προβεί σε μια ρεαλιστική και αντικειμενική αξιολόγηση των ικανοτήτων και των αδυναμιών του και να καταλήγει σε μια βαθύτερη επίγνωση των προτιμήσεων, των ιδεών και της κοσμοθεωρίας του. Τέλος το άτομο διαμορφώνει την αυτοεικόνα του με βάση το σύνολο των στοιχείων του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος του και θεμελιώνει ένα συναίσθημα αυτοπεποίθησης. Η Αυτεπίγνωση δηλαδή περιλαμβάνει τρία βασικά στοιχεία τα οποία είναι η επίγνωση των συναισθημάτων, η ακριβής αυτοαξιολόγηση και η αυτοπεποίθηση.
β) Αυτορύθμιση: Το άτομο όχι μόνο μπορεί να αντιλαμβάνεται την αιτία και την φύση των συναισθημάτων που αισθάνεται αλλά ταυτόχρονα κατορθώνει να τα χειρίζεται και να τα ελέγχει κατά τέτοιον τρόπο ώστε να μην επηρεάζουν αρνητικά την εργασία του και να συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων του (π.χ. ο θυμός μπορεί να οδηγήσει σε έναν άγριο καυγά στον εργασιακό χώρο ή μπορεί αν το άτομο ξέρει πως να τον ελέγξει και τον χειριστεί να μετουσιωθεί σε πείσμα και επιμονή, η οποία θα οδηγήσει σε ένα ανώτερο εργασιακό αποτέλεσμα). Παράλληλα το άτομο μπορεί να φέρεται με ευσυνείδητο τρόπο και να καταλαβαίνει πότε πρέπει να θυσιάσει το προσωπικό όφελος ή την προσωπική επιδίωξη για έναν ανώτερο στόχο. Τέλος, το άτομο έχει την ικανότητα να συνέρχεται και να ανασυγκροτείται σχετικά εύκολα από δυσάρεστες συναισθηματικές καταστάσεις. Η Αυτορύθμιση περιλαμβάνει τα εξής επιμέρους στοιχεία : αυτοέλεγχος, αξιοπιστία, ευσυνειδησία, προσαρμοστικότητα και καινοτομία.
γ) Κίνητρα Συμπεριφοράς: Το άτομο κατανοεί το πως πρέπει να σκέφτεται και πως πρέπει να χρησιμοποιεί τα συναισθήματα και τις προτιμήσεις του προκειμένου να ενεργοποιήσει τον εαυτό του προς την επίτευξη ενός στόχου. Παράλληλα το άτομο παίρνει πρωτοβουλίες, βελτιώνει συνεχώς τις ικανότητες του και εμφανίζει μεγάλη επιμονή και υπομονή προκειμένου να επιτύχει τον επιθυμητό στόχο παρά τις προσωρινές δυσκολίες και εμπόδια. Πιο συγκεκριμένα, δηλαδή, τα Κίνητρα Συμπεριφοράς περιλαμβάνουν τα εξής στοιχεία : α)τάση προς επίτευξη, β)δέσμευση, γ)πρωτοβουλία και δ)αισιοδοξία.
δ) Ενσυναίσθηση: Το άτομο δεν είναι οχυρωμένο στον εαυτό του και δεν νοιάζεται μόνο για το ίδιο αλλά κατανοεί χωρίς πολλές εξηγήσεις την συναισθηματική κατάσταση και τις συναισθηματικές μεταπτώσεις των ανθρώπων γύρω του απλά και μόνο παρατηρώντας τους. Επίσης μπορεί να μπει θεωρητικά στην θέση των άλλων, να κατανοήσει τις αιτίες για την συμπεριφορά τους και να προσεγγίσει τις αιτίες αυτών που νιώθουν. Τέλος, το άτομο μπορεί να συντονιστεί με τους γύρω του και να αναπτύξει μαζί τους ουσιαστικές σχέσεις βασισμένες στην κατανόηση και τον αλληλοσεβασμό. Συμπερασματικά, λοιπόν το άτομο που εμφανίζει υψηλό βαθμό Ενσυναίσθησης κατανοεί τους άλλους, προσανατολίζεται στην παροχή υπηρεσιών, ενισχύει την ανάπτυξη των άλλων, γνωρίζει πως να χειριστεί σωστά την διαφορετικότητα και διαθέτει πολιτική ικανότητα και αντίληψη.
ε) Κοινωνικές Δεξιότητες: Το άτομο γνωρίζει πως να χειριστεί τα συναισθήματά του και πώς να αναγνωρίσει τα συναισθήματα των άλλων σε μια διαπροσωπική επικοινωνία ή συνδιαλλαγή. Μπορεί να αναπτύξει σχέσεις ομαλής αλληλεπίδρασης, μπορεί να πείσει, να ηγηθεί, να διαπραγματευτεί, να λύσει προβλήματα και διαφωνίες, να συνεργαστεί, να αναπτύξει φιλίες, να κάνει διάλογο με επιτυχία. Πιο συγκεκριμένα, οι Κοινωνικές Δεξιότητες περιλαμβάνουν την επιρροή, την επικοινωνία, την ηγεσία, τον χειρισμό των διαφωνιών, την καλλιέργεια δεσμών, την σύμπραξη, την συνεργασία, τις ομαδικές ικανότητες και την δράση που προσανατολίζεται στην αλλαγή.